Na całym świecie, w tym również w Polsce, odnotowuje się zwiększenie zachorowań na nowotwory złośliwe. Niepokojąca tendencja dotyczy także raka jelita grubego, który stanowi największą grupę nowotworów przewodu pokarmowego. Rozwój nowotworów zależy od różnych czynników genetycznych i środowiskowych. Kwestie genetyczne są wrodzone i masz na nie niewielki wpływ, natomiast czynniki środowiskowe są modyfikowalne. Rak jelita grubego jest chorobą określaną mianem dietozależnej. Czy wiesz, że sposób odżywiania może być narzędziem profilaktycznym, chroniącym przed zachorowaniem?
Prawidłowo zbilansowana dieta uwzględnia indywidualne zapotrzebowanie organizmu na energię, białko, tłuszcz i węglowodany, które modyfikuje się w zależności od Twojego stylu życia. Istnieją również pewne ogólne zalecenia, które z powodzeniem możesz zastosować bez skomplikowanych wyliczeń. Na pewno słyszałeś/aś o tym, że dietetycy polecają wybór pełnoziarnistego pieczywa lub makaronu czy grubych kasz, zamiast produktów zbożowych wyprodukowanych z tak zwanej „białej mąki”. Za chwilę dowiesz się dlaczego.
Tym, co łączy produkty pełnoziarniste, czyli produkty wytworzone z mąki nieoczyszczonej z otrębów i kasze z całych ziaren zbóż, jest fakt obecności błonnika. Błonnik należy do grupy węglowodanów. Węglowodany natomiast można sklasyfikować jako przyswajalne i nieprzyswajalne. Te pierwsze powodują wyrzut glukozy do krwioobiegu. Drugie, nieprzyswajalne, jak sama nazwa wskazuje, nie są trawione przez enzymy obecne w przewodzie pokarmowym człowieka. Dlatego też w niezmienionej formie przechodzą do jego dalszych odcinków – do jelita grubego, gdzie stają się pożywką dla korzystnych bakterii probiotycznych.
Błonnik nie jest jednorodną strukturą. Mianem błonnika można określić różne roślinne związki. Spośród nich można wyłonić frakcję błonnika rozpuszczalną w wodzie (pektyny, gumy, śluzy, beta-glukany, inulina) i nierozpuszczalną (celulozy, ligniny, hemicelulozy, skrobia oporna). Ciekawą substancją jest skrobia oporna, która traktowana jest jak błonnik, mimo że może powstawać z pierwotnie strawnej skrobi. Właściwości prozdrowotne błonnika różnią się w zależności od jego frakcji.
Błonnik wykazuje szereg zdrowotnych korzyści. Niektóre wynikają z czysto fizycznych właściwości błonnika, a inne są efektem procesu fermentacji w jelicie. Fermentacji błonnika rozpuszczalnego towarzyszy produkcja szczególnych metabolitów, krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), zwłaszcza kwasu masłowego, octowego i propionowego. SCFA powodują obniżenie pH w środowisku jelita, co ogranicza przekształcanie potencjalnie rakotwórczych substancji (karcynogenów) do aktywnych form. Warto wspomnieć, że 95% SCFA jest absorbowanych przez komórki nabłonkowe jelita, a tylko 5% jest wydalanych z kałem. Według badań, SCFA działają modulująco na układ odpornościowy człowieka. Wykazują nie tylko działanie przeciwdrobnoustrojowe, ale także przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Przypomnę, że stany zapalne, które mogą pojawiać się w jelicie, np. z powodu nieodpowiedniej diety, mogą prowadzić do rozpoczęcia procesu nowotworzenia.
Innym mechanizmem odpowiedzialnym za profilaktyczne działanie błonnika jest zwiększenie masy i objętości kału, które jest wynikiem nasilonego wiązania wody, zwłaszcza przez błonnik nierozpuszczalny. Poprzez fizyczne drażnienie ściany jelit, skraca się czas przejścia treści pokarmowej do końcowych odcinków przewodu pokarmowego. Dzięki temu jelito jest na bieżąco oczyszczane i ma krótszy kontakt z potencjalnymi karcynogenami, które wydalane są wraz z kałem. Dodatkowo niektóre rodzaje błonnika (pektyny) ułatwiają wiązanie substancji toksycznych i usunięcie ich z organizmu.
Przyjmuje się, że osoba zdrowa powinna spożywać minimum 25 g błonnika dziennie.
Zwiększeniu udziału błonnika w diecie zawsze powinno towarzyszyć zwiększenie spożycia wody – to ważna informacja, aby nie doprowadzić do zaparć.
Pamiętaj o spożywaniu błonnika z różnych źródeł, aby dostarczyć wszystkie jego rodzaje.
W tym artykule skupiono się na właściwościach przeciwnowotworowych błonnika w kontekście profilaktyki raka jelita grubego. Błonnik wykazuje o wiele większy potencjał prozdrowotny także w kontekście chorób metabolicznych, takich jak cukrzyca. Przeczytaj więcej o błonniku w pozostałych artykułach z tej serii.
Autorka: dr Ada Krawęcka
Literatura:
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym/dietetycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu w tym o zakresie decyduje lekarz i/lub dietetyk indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, po zapoznaniu się ze stanem pacjenta.
Bojarska-Hurnik Sylwia i Skorupińska Agata. Błonnik pokarmowy. Rola i znaczenie w diecie. Kosmetologia Estetyczna. 2018, 3(7).
Czajowska Aleksandra i Szponar Bogumiła. Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) jako produkty metabolizmu bakterii jelitowych oraz ich znaczenie dla organizmu gospodarza. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej. 2018, 72, 131-142.
Hu Jun, Wang Junjing, Li Yuxing, Xue Kun i Kan Juntao. Use of dietary fibers in reducing the risk of several cancer types: An umbrella review. Nutrients, 2023, 15(11): 2545.
Ruo-Gu Xiong, Dan-Dan Zhou, Si-Xia Wu, Si-Yu Huang, Adila Saimaiti, Zhi-Jun Yang, Ao Shang, Cai-Ning Zhao, Ren-You Gan i Hua-Bin Li. Health benefits and side effects of short-chain fatty acids. Foods, 2022, 11(18): 2863.